У цэнтры Берасця, на вуліцы Карла Маркса, стаіць масіўны будынак з чырвонай цэглы — калісьці гэта была калонія, дзе сядзелі людзі, «якія нідзе не лічыліся» — асуджаныя, палітычныя, ваеннапалонныя. У тыя часы яе называлі проста — «Краснуха». Сёння тут дзейнічае швейная фабрыка, але сцены захоўваюць мёртвы супакой: карцар, камеры, падвалы — усё што засталося ад тых дзён.
Карцар амаль цалкам захаваны, з закалочанымі дзвярыма, надпісамі, падзямеллямі — у іх можна ўбачыць «зарубкі», малюнкі і знакі мінулага. Першы варыянт старой турмы пабудавана пры Расейскай імперыі, разлічаны прыкладна на 50 чалавек. Але рэальнасць была крыху іншай — камеры былі перапоўненымі, а ўмовы вельмі далёкія ад чалавечых.
З цягам часу, у міжваенны перыяд, было вырашана ўзвесці новую, больш прасторную турму як следчы ізалятар, для падсудных і тых, хто чакаў суду. Так у 1937 годзе ўзводзіцца сучасная будова, якая атрымала вядомую ўсім чырвоную знешнасць — менавіта таму, што фасад пакрылі чырвонай пліткай. У народзе будынак і атрымаў мянушку «Краснуха».
Сярод зняволеных былі і звычайныя злачынцы, і палітычныя. Да 1939-га года тых, хто трапляў у турму па палітычных матывах, часта адпраўлялі ў лагеры ці іншыя зоны, але пасля змены ўлады наплыў арыштаваных рэзка ўзрос. Чэкісты, ваенныя, чыноўнікі, праціўнікі новай улады — усе трапілі ў «чорныя спісы».
Пасля 1939 года, калі мяняліся палітычныя ўклады, змяніўся і характар турмы: яе напаўненне сталі складаць людзі з розных слаёў — палітычныя фігуранты, ваеннапалонныя, рэпрэсаваныя, абвінавачаныя ў дробных злачынствах. Частка з іх апынулася тут без справядлівага суда — часам прысуд выносілі «тройкі» без магчымасці абароны.
Падчас акупацыі, і падчас вайны, «Краснуха» стала месцам страху. У падвалах і карцары адбываліся катаванні, допыты, а ў двары стаяла шыбеніца. Некаторыя зняволеныя траплялі ў камеры без суду, іх жорстка дапытвалі. Ёсць ўспаміны пра тых, хто прайшоў праз катаванні: напрыклад, партызанка Галіна Аржанава вытрымала 26 допытаў. У выніку яе павесілі, а цела доўгі час заставалася на шыбеніцы, як папярэджанне астатнім. Цяпер імем Галіны Аржанавай названа адна з вуліц Брэста. Таксама вядома, што першы кардынал Беларусі Казімір Свёнтак чакаў у гэтай турме свайго смяротнага выраку.
Тых, хто загінуў, адвозілі ноччу, пад прыкрыццём каменданцкага часу, на мясцовыя фарты, дзе былі масавыя пахаванні. Па адным з успамінаў, лік ахвяр ацэньваецца прыкладна ў тысячу чалавек. Але дакладных архіваў, спісаў, дакументаў захавалася вельмі мала. Пасля вайны і зменаў улады шмат дакументаў вывезлі або знішчылі.
У 1956-м годзе «Краснуху» афіцыйна закрываюць. Турэмныя камеры пераабсталёўваюць, падвалы пераўтвараюць у склады. Пасля тут арганізуюць швейную фабрыку, яна зойме увесь будынак. У 2010-х гадах аднаму з даследчыкаў удалося трапіць у будынак і пабачыць, што карцар захаваны на 90%, разам з «зарубкамі» і надпісамі турэмных часоў.
Ёсць і прапанова зрабіць з «Краснухі» музей, ці, магчыма, нават музей-прастору, у якой памяць пра ахвяр і рэпрэсіі была б захаваўшымся элементам. Гэтае месца можа стаць часткай гістарычнага ландшафту горада: з турыстамі, удзельнікамі рэканструкцый, мемарыяльнымі імпрэзамі. Пакуль многае залежыць ад волі ўладаў і грамадскага інтарэсу: архівы часткова закрытыя, архітэктурная і культурная інфраструктура — абмежаваная. І калі зрабіць — трэба вельмі ўважліва, з пашанай да памяці і мінулага.
Natatnik
