На беразе Нёмана стаіць гарадскі пасёлак Любча. Галоўным яго сімвалам, без сумневу, з’яўляецца Любчанскі замак — унікальны помнік беларускай шляхецкай архітэктуры, што з векамі не страціў сваёй прыцягальнай сілы, а з рэстаўрацыяй атрымаў другое дыханне.
Напрыканцы XVI стагоддзя ўплывовы дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага Ян Кішка выбраў Любчу для сваёй новай рэзідэнцыі. Рака станавілася натуральнай абаронай, узгорак — ідэальнай пляцоўкай, а ваколіцы — перспектыўнай тэрыторыяй для развіцця маёнтка. Так у 1581 годзе быў заснаваны замак — гэтую дату пацвярджае флюгер з гербам Кішак. Ініцыятарам яго ўзвядзення стаў магнат Ян Кішка, які акрамя абарончага збудавання зрабіў Любчу культурным цэнтрам: тут з’явіліся молельны дом, друкарня, было арганізавана піўное рамяство і лазня.
Пазней замак перайшоў у рукі Радзівілаў: Крыштоф Радзівіл ажаніўся з Ганнай Кішкай, і паспяхова мадэрнізаваў маёнтак — драўляныя сцены замянілі на каменныя, дабудавалі тры новыя вежы, унутры з’явіліся жылыя збудаванні, складскія памяшканні, гаспадарчыя пабудовы. Падчас валадарства Януша Радзівіла, вялікага гетмана Літоўскага, Любчанскі замак быў важнай рэзідэнцыяй. Але яго роля рэзка змянілася ў сярэдзіне XVII стагоддзя: у 1655 годзе казакі Івана Залатарэнкі захапілі і падпалілі замак, разбіўшы дзве вежы, што і стала пачаткам заняпаду.
У XIX стагоддзі Любчанскі замак атрымаў «новае жыццё». Маёнтак набыў род дваранаў Фальц-Фейнаў, якія пабудавалі побач з крэпаснымі вежамі палац у неагатычным стылі. У гасцявым корпусе з’явіліся ажурныя дызайнерскія рашэнні, а вакол замка разбілі парк з алеямі і лодкавай прычалай, каб мець выхад да Нёмана.
Падчас Першай і Другой сусветных войнаў комплекс пацярпеў. Вежы Фальц-Фейнаў былі часткова разбураны. У пасляваенны час на фундаменте палаца была збудавана школа, а ў 1964 годзе пры школе арганізаваны краязнаўчы музей — гэта дапамагло захаваць архітэктурныя фрагменты замка.
У 2003 годзе быў заснаваны дабрачынны фонд “Любчанскі замак” пад кіраўніцтвам Івана Пячынскага. З дапамогай валанцёраў і спонсараў ужо адноўлены: фрагмент крэпаснай сцяны паміж гэтымі вежамі, уязная (брамная) вежа і квадратная вежа.
Як амаль у кожнага гістарычнага месца, Любча таксама мае свае легенды. І адна з іх пра белую Панну. Калісьці ў Любчанскім замку жыла юная панна Алена — дачка аднаго з уладальнікаў маёнтка. Яна была вядомая сваёй прыгажосцю і мяккім характарам. Паводле легенды, Алена закахалася ў простага конніка, які служыў пры замкавым войску. Бацькі былі супраць такога саюзу, і бацька загадаў замкнуць яе ў Белай вежы, спадзеючыся, што час рассеяе яе пачуцці.
Але ноччу, калі ўся Любча спала, панна адчыніла вузкае акенца вежы і паклікала свайго каханага. Хлопец падплыў па Нёмане на лодцы, і Алена спусцілася да яго з вежы. Пакуль маладыя ўцякалі, у замку паднялася трывога. І хоць ніхто болей не бачыў Алену і яе каханага, людзі кажуць: у ціхія летнія ночы можна пачуць плёск вады пад вежай, а ў акне часам мільгае сілуэт — нібы панна ўсё яшчэ шукае шлях да свабоды.
Яшчэ адна легенда распавядае нам пра «Чорны камень». Старыя любчане распавядаюць гісторыю пра таямнічы камень, які нібыта хаваецца недзе пад падмуркамі замка. Паводле падання, гэты камень — частка язычніцкага капішча, што стаяла тут задоўга да з’яўлення замка. Кажуць, што ён валодаў моцнай энергетыкай: абараняў зямлю ад няшчасцяў, а тых, хто дакранецца да яго з чыстымі думкамі, ад хвароб і злых духаў. Калі Ян Кішка будаваў замак, будаўнікі нібы выпадкова ўмуравалі камень у падземны калідор. З таго часу гэты падземны ход, паводле легенды, ніколі не атрымлівалася добра асвятліць — свечкі гаслі, ліхтары згасалі, быццам камень не любіў лішняй увагі.
Мясцовыя старэйшыя людзі ўвогуле сцвярджаюць, пакуль «Чорны камень» захоўваецца ў падмурках, Любча будзе стаяць, замак існаваць, а Нёман не выйдзе з берагоў. Ён як нямы вартаўнік, што трымае раўнавагу зямлі.
Natatnik
