На шляху Брэст – Гродна ў мястэчку Падароск Ваўкавыскага раёна ўвагу вандроўнікаў заўсёды прыцягвае цікавая цагляная агароджа са слупамі-шапачкамі, якія нагадваюць капялюш Гендальфа. Мы зазірнулі на тэрыторыю маёнтка Падароск, каб даведацца, як праходзіць прыватная рэстаўрацыя і чым тут будуць здзіўляць турыстаў.
Музей беларускай шляхты
Каля цэнтральнага будынку – палаца Бохвіцаў – нас сустрэў дырэктар аб’екта Юры Меляшкевіч і запрасіў на экскурсію ў музей беларускай шляхты. Экспазіцыя пакуль часовая, але з дапамогай расповеда вымалёўваецца разуменне, хто такі шляхціч, і адразу хочацца адшукаць у сваіх сямейных архівах прыналежнасць да нейкага славутага роду ВКЛ.
— Экспазіцыя музея апісвае жыццё шляхціча ад нараджэння да скону. Метафарычна мы звязалі гэта з гісторыяй шляхты на Беларусі: як яна ўтварылася як клас, як яна развівалася і знікла. Шляхецтва паўстала ад баярскага саслоўя, але ў адрозненні ад баяр шляхта магла ўплываць на палітычнае жыццё ў краіне. Яны ўдзельнічалі ў соймах, маглі выбірацца альбо выкупаць дзяржаўныя пасады і адпаведна гэта давала ім больш правоў, — распавядае Юры.
У першай залі мы бачым шляхецкія гербы найбуйнейшых родаў, якія ў розны час валодалі маёнткам Падароск. Першымі ўласнікамі былі Клочкі (1505 год), пасля маёмасць перайшла да Дольскіх, з канца 17 ст. тут гаспадараць Грабоўскія (пры іх палац з драўлянага перабудаваны на цагляны), потым Пухальскія, Чачоты, апошнімі ўласнікамі ў 19 ст. сталі Бохвіцы.
Другая заля нагадвае нам пра мірнае суіснаванне розных канфесій на тэрыторыі Беларусі. На макеце прадстаўлена мястэчка Ізабэлін недалёка ад Падароска з класічнай планіроўкай — усе храмы вакол цэнтральнай гандлёвай плошчы. Вось сінагога (захавалася да сёння), касцёл (згарэў у 1941 годзе), а гэта кальвінскі збор (зараз там каталіцкі касцёл) і ўніяцкая царква (зараз праваслаўная). Храмы часцей за ўсё фундаваліся са сродкаў уласніка маёнтка.
Адзін з пакояў нагадвае нам салон – тагачасную пляцоўку для культурніцкіх сустрэч. У такіх пакоях ладзілі літаратурныя і музычныя вечарыны, абмяркоўвалі палітычнае жыццё, а таксама тут адбывалася самапрэзентацыя рода. Салоны былі напоўненыя партрэтамі продкаў, якія дэманстравалі гістарычную значнасць роду. У 18-19 стагоддзі шляхта стварыла той культурны скарб, якім мы карыстаемся да сёння. На сценах мы бачым паэта Адама Міцкевіча, каралеву Бону Сфорцу, Мікалая Радзівіла Чорнага, некалькі неапазнаных асоб.
У музеі ёсць экспазіцыя, прысвечыная вайсковай славе. Шляхта не плаціла падаткаў, бо лічылася, што іх вайсковая служба – плата крывёю на полі боя. Ёсць пакой, дзе Юры распавядае пра выбітных шляхцічаў-асветнікаў Васіля Цяпінскага, Сымона Буднага, Іпацея Пацея, Казіміра Семяновіча, Максімільяна Рыла і Францыска Скарыну (дарэчы ён быў сынам купца, а не шляхціча). Ёсць макеты маёнткаў розных выбітных родаў: драўляныя сядзібы Касцюшкі і Міцкевіча, палац Умястоўскіх ў Жамыслаўлі (копія палаца ў варшаўскіх Лазенках), вялізны па тэрыторыі палац Храптовічаў у Шчорсах. У адной з заляў сядзіць фігура Напалеона Банапарта. У 19 стагоддзі ў яго гонар назвалі не толькі торт, але і дзяцей (напрыклад, Напалеон Орда).
— Для нашай шляхты Напалеон быў станоўчым героем, бо з ім былі звязаныя спадзевы на адраджэнне ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Пасля вайны шляхта прысвячала яму ў сваіх палацах асобны пакой, дзе збіраліся рэчы і мэбля тых часоў у стылі ампір. У Падароску мы таксама адновім пакой Напалеона, бо ведаем, дзе ён знаходзіўся па плане, — распавядае Юры побач з незвычайнай фігурай Напалеона.
За чорнай шторай хаваецца чорны пакой, які сімвалізуе фамільную капліцу. У шляхты была іншая філасофія стаўлення да смерці: «Я жыву, пакуль мяне памятаюць.» Адсюль пайшло шанаванне сваіх продкаў, вывучэнне гісторыі сваёй сям’і, напісанне мемуараў. У шляхетнай сям’і заўжды быў чалавек, які вёў архіў, фіксаваў падзеі і збіраў дакументы, а потым на падставе гэтай інфармацыі выдавалася кніга.
Смерць самой шляхты як саслоўя пачынаецца ў 19 стагоддзі пасля падзелу Рэчы Паспалітай.
— Як толькі землі ВКЛ увайшлі ў склад Расейскай Імперыі, пачаўся «разбор шляхты». Дваранства ў Расеі складала ўсяго 1% насельніцтва, а на нашых землях лічба даходзіла да 10%. Пасля разбору дробную шляхту пераводзілі ў саслоўе альбо сялянаў, альбо мяшчанаў. Каб пацвердзіць свае шляхецкія карані, патрэбна было прадставіць адпаведныя дакументы. Гэта спарадзіла хвалю фальсіфікацый, таму што ў архівах за грошы з задавальннем фабрыкавалі выпіскі з актавых кнігаў, — працягвае Юры.
Для Заходняй Беларусі «канчатковае вырашэнне шляхецкага пытання» было звязана з прыходам бальшавікоў у 1939 годзе. Прадстаўнікоў адрозных ад іх сацыяльных груп нават называлі «бывшие люди». Маёмасныя класы патрапілі пад масавыя рэпрэсіі: дэпартацыі, арышты, вязнення ў лагерах альбо растрэлы. Апошні ўласнік маёнтка Падароск Раман Бохвіц таксама трапіў у турму НКУС у Беластоку, там яго след і губляецца…
Пакой сімвалізуе лёсы гэтых людзей, якія выпархнулі са сваіх радавых гнёздаў. У лепшым выпадку яны паспелі сабраць чамаданы і выехаць у замежжа, у горшым – у вагонах былі вывезеныя ў Сібір ці Казахстан. Так была пастаўлена кропка ў гісторыі беларускай шляхты.
Напрыканцы аповеду Юры падзяліўся ідэяй павесіць люстэрка на ўваходзе ў палац, каб кожны чалавек, які заходзіць у музей, пабачыў у адлюстраванні прадстаўніка беларускай шляхты:
— Шляхта – гэта не проста саслоўе, гэта стан душы, узровень культуры чалавека. На сённяшні дзень беларусы могуць стаць спадкаемцамі вялізнага пласта гісторыі і культуры, толькі ад нас залежыць, ці будзем мы карыстацца гэтым.
Новы ўласнік і лёс палаца
Сёння тэрыторыя маёнтка Падароск знаходзіцца ва ўласнасці расейскага бізнэсоўцы Паўла Падкарытава. Ён выкупіў маёнтак на аўкцыёне ў 2012 годзе за 120 тысяч даляраў. Павал нарадзіўся ў Расеі, але яго бабуля з Віцебскай вобласці шмат у чым паўплывала на яго выхаванне. Першы раз ён выправіўся ў вандроўку па Беларусі ва ўзросце 42 год, калі зацікавіўся сваімі каранямі і беларускай мовай. Калі бізнэсоўца пабачыў Падароск, то захапіўся ідэяй стварыць тут музей беларускай шляхты. Павал разумее, што гэта вялізная забытая старонка нашай гісторыі можа паўплываць на выхаванне будучых пакаленняў беларусаў.
З таго часу ён укладае свае асабістыя сродкі, каб гэты комплекс набыў належны від. Замест часовай экспазіцыі ў палацы будуць выстаўленыя прадметы антыкварыяту 18-19 стагоддзяў, з большага аўтэнтычныя экспанаты з прыватная калекцыі Паўла. Таксама ў галоўным будынку будзе памяшканне для правядзення канферэнцый і прастора для каворкінга.
Комплекс з рэстаранам і спа-салонам
Іншыя будынкі на тэрыторыі комплекса паступова таксама выкупаліся. Для кожнага з іх у канцэпцыі праекта прызначана свая функцыя. Будынак, дзе размяшчалася «пажарка», ператворыцца ў гатэль на 27 чалавек. У былой афіцыне будзе рэстаран з вялікай заляй на 40 чалавек, а ў двухпавярховай прыбудове зробяць 2 нумары: шлюбны і для сваякоў маладых. У гістарычных скляпеннях размесцяцца сігарны і віскарны пакоі. Насупраць палаца хочуць аднавіць альтанку і аранжарэю з ліманарыем. На месцы закансерваванай стайні плануецца спа-салон з басейнам, хамамам, рымскай тэрмай і фітнэс-заляй.
У рэстаўратараў заўжды ўзнікае пытанне, на які перыяд часу аднаўляць будынкі?
— Паводле крыніц мы ведаем, што палац у Падароску спачатку быў драўляным, далей ён быў меншым, чым зараз, (бакавыя крылы і другі паверх дабудаваныя пазней), яшчэ пазней палац упрыгожылі порцікамі і зрабілі дадатковыя вокны. На якім жа перыядзе мы зробім стоп-кадр? І так з кожным будынкам на тэрыторыі, усе іх трэба сінхранізаваць. Мы навукова даследуем мясцовасць, прымяняем сучасныя тэхналогіі і атрымліваем аўтэнтычнае – гэта і ёсць сучасная рэстаўрацыя. Раней гэтыя комплексы жывіла сельская гаспадарка і вытворчасць навокал, цяпер палацы жывуць па-іншаму: яны фінансуюцца нейкім заможным чалавекам, які атрымлівае прыбыткі ад іншага бізнэсу, а для рэстаўраваных аб’ектаў распрацоўваюцца новыя схемы, якія дазволяць комлексу эканамічна існаваць на тым, што ён мае.
Калі хочаце трапіць у музей маёнтка Падароск, загадзя напішыце ім у інстаграм, інакш можна пацалаваць замкнёныя дзверы, і вазьміце ліхтарык. А па дарозе можна зазірнуць у Ружаны і Косава ці выбраць нейкі з нашых маршрутаў па закінутай Беларусі, дзе ёсць яшчэ 2 сядзібы Бохвіцаў.
