Жалудок цяпер — гэта невялікі пасёлак у Шчучынскім раёне Гродзенскай вобласці. Жалудок раней — мястэчка шляхецкіх сем’яў, архітэктурных мараў і кінамістыкі. Сама назва Жалудок паходзіць ад мясцовай рэчкі Жалудзянкі — некалі тут раслі прыгожыя дубравы.
Першыя ўзгадкі пра Жалудок сустракаюцца яшчэ ў эпоху Вялікага Княства Літоўскага. На працягу стагоддзяў мястэчка пераходзіла з рук у рукі: яго ўладальнікамі былі князі Палубінскія, Сапегі, Радзімінскія, але асабліва значны ўклад у развіццё Жалудка зрабіў род Тызенгаўзаў. Вядомы прадстаўнік роду — Антоній Тызенгаўз — заклаў планавую радыяльную сетку вуліц, цэнтрам якой стала круглая плошча. Такое планіраванне захавалася да сёння.
У XIX стагоддзі Жалудок дастаўся роду Святаполк-Чацвярцінскіх. Менавіта князі Чацвярцінскія штучна ўзнялі статус месца, заклаўшы ў пачатку XX стагоддзя палацна-паркавы комплекс. У 1908 годзе быў пабудаваны палац у стылі неабарока паводле праекта італьянскага архітэктара Уладзіслава Марконі. Комплекс уключаў галоўны палац, флігель, млын, гаспадарчыя будынкі, а вакол — рэгулярны парк з алеямі, што прызначаўся для шпацыраў і роздуму. Архітэктура палаца вылучалася вытанчанымі формамі, цэглай з лёгкім бляскам, вежкамі — ён выглядаў і магутна, і элегантна.
Князі Святаполк-Чацвярцінскія не толькі будавалі, але і клапаціліся пра сваіх падданых: у іх маёнтку існавалі школа, дзіцячы садок, электрастанцыя, лесагаспадарка. Яны спрыялі развіццю інфраструктуры, паказваючы прыклад адказнага гаспадара.
Але лёс Жалудка быў перакрэслены вайной. Падчас Другой сусветнай у 1941 годзе пасёлак моцна пацярпеў ад пажару, была знішчана частка жылля, а палац часткова пераўтварылі ў шпіталь. Князь Людвік Святаполк-Чацвярцінскі трапіў у канцэнтрацыйны лагер Аўшвіц-Біркенаў, дзе і загінуў. Пасля вайны палац у савецкі час заняўся другімі функцыямі — тут размяшчаліся вайсковыя адзінкі, а будынкі адаптаваліся для патрэб дзяржавы.
У перыяд СССР Жалудок часткова страціў свой прыўкрасны шляхецкі шарм, але палац заставаўся: ва ўнутраных сценах ён стаў месцам кантакту паміж мінулым і сучаснасцю, цягнучы новую гісторыю. У 1960-я гады тут размяшчалася ваенная частка, што яшчэ больш змяніла яго выгляд і дух.
Пасля распаду СССР было шмат нявызначанасці: палац доўгі час знаходзіўся ў запусце. Але ў 2010-х гадах пачаліся спробы вярнуць яму ролю культурнага аб’екта. Магчыма, адным з найбольш вядомых і канцэптуальных эпізодаў у яго «другім жыцці» сталі здымкі фільма. Менавіта тут здымаўся першы беларускі хорар «Масакра». Рэжысёр Андрэй Кудзіненка стварыў гатычна-трэшавую трагікамедыю паводле матываў навэлы Праспера Мэрымэ «Локіс» і беларускіх легенд пра пярэваратняў. У «Масакры» палац Жалудка служыў галоўнай дэкарацыяй — сцены былі апрацаваны пад чорны колер, каб ствараць эфект згарэлага і атмасфернага будынка. Гэты фільм выклікаў дыскусіі, яго крытыкавалі, але многія адзначалі атмасферу, мастацкае афармленне дэкорацый і смеласць здымаць «беларускую містыку» ў сучасным кіно.
Дарэчы, частку дэкору з фільма можна пабачыць ў палацы і цяпер.
Акрамя кіно, за палацам Жалудка цягнецца і мноства легенд. Мясцовыя расказваюць пра шаптанне ў дрэвах парка: быццам старыя дрэвы памятаюць шляхецкіх гаспадароў, і ў вечаровым ветры чуецца іхны голас. Нешта пра падзямеллі палаца — паводле паданняў, існаваў падземны ход, які вёў у лес — ім нібыта карысталіся шляхта і яе госці, каб таемна перамяшчацца. Некаторыя сцвярджаюць, што ў цемры падвалаў можна адчуць прысутнасць «чужых ценяў» нібыта старыя дамы ўсё яшчэ захоўваюць духі мінулага.
Сёння Жалудок — месца, дзе мінулае сустракаецца з сучаснасцю. Палац Святаполк-Чацвярцінскіх — адзін з архітэктурных сімвалаў рэгіёну, які прыцягвае аматараў гісторыі і даследчыкаў. Праз фільм “Масакра” ён атрымаў дадатковую ўвагу, а дзякуючы намаганням мясцовых жыхароў і актыўных супольнасцяў працягвае жыць, прыцягваючы турыстаў і тых, хто цікавіцца гістарычнай і міфічнай Беларуссю.
Natatnik
