Нажываючы капіталы на фінансавых аперацыях, Валь субсідаваў каралеўскія войны. Ягоныя даходы множыліся дзякуючы продажу солі, і паступова магутнасць карпарацыі стала велізарнай. Але мала хто ведае, што імя італьянскага яўрэя, выдатнага грамадскага дзеяча і аднаго з найвядомейшых бізнесменаў свайго часу – Шауля Валя – назаўжды звязана з Беларуссю.

Шауль Валь (Саул Юдовіч) нарадзіўся каля 1541 года ў старажытнай італьянскай Падуі. Ён паходзіў з вучонай сям’і, заснавальнікам якой быў знакаміты тэлмудыст і філосаф Іуда Мінц, што эміграваў з Германіі. Дзед Шауля – Меер – быў равінам Падуі і адным з найбуйнейшых рэлігійных аўтарытэтаў свайго часу.

З юнацтва Саул праяўляў вялікую цікавасць да ведаў. Ён вывучаў свецкія навукі на радзіме, але імкнуўся глыбей спасцігнуць Талмуд. У той час у італьянскіх тэлмудыстаў добрай рэпутацыяй карысталася Брэсцкая ешыва, якая знаходзілася «ў далёкай Польшчы». Скончыўшы навучанне, Саул ажаніўся і неўзабаве замацаваўся ў Брэсце. Спачатку ён выкладаў Талмуд, а пасля стаў буйным адкупшчыкам і разбагацеў.

17 мая 1578 года кароль Стэфан Баторый надаў Валю прывілей на здабычу і эксклюзіўны продаж солі па ўсім Вялікім Княстве Літоўскім. Ягонае імя можна сустрэць у спісах старэйшын Брэсцкага кагала. Захаваныя дакументы сведчаць, што Валь вёў перамовы з мяшчанамі аб удзеле яўрэяў у выкарыстанні часткі гарадскіх даходаў. Гэта паказвае, што ён быў вельмі ўплывовай асобай.

Баторый

Легенда пра Радзівіла і ўзлёт Валя

Паводле адной з легенд, поспеху Шауля Валя паспрыяў выпадак. Адзін з магнатаў Рэчы Паспалітай – князь Мікалай Радзівіл Сіротка – у часы свайго знаходжання ў Італіі вельмі меў патрэбу ў грошах. Аднойчы ён прысеў адпачыць каля дома равіна Самуіла Іуды Валя. Вецер распахнуў ягонае адзенне, і гаспадар заўважыў герб пад кашуляй. Равін запрасіў Радзівіла да сябе, даведаўся пра яго высокі статус і фінансавыя цяжкасці і даў яму патрэбную суму. У знак удзячнасці Радзівіл паабяцаў падтрымаць сына равіна, які жыў у Польшчы.

Паводле падання, князь выканаў свой абяцанак. На шляху дадому ён загадаў, каб равіны з вучнямі сустракалі яго ва ўсіх гарадах, праз якія праходзіў ягоны шлях. Так ён сустрэўся з Шаулем у Брэсце і ўзяў над ім апеку. У выніку Валь ажаніўся з Двойрай, дачкой заможнага брэсцкага яўрэя Друкера.

У 1586 годзе памёр кароль Стэфан Баторый, а ўжо праз год на трон быў абраны Сігізмунд III Ваза. У ягоным абранні значную ролю адыграў Шауль Юдовіч Валь, і новы манарх гэта не забыў. Валь атрымаў высокі тытул “каралеўскага слугі”, уласны герб і залатую пячатку. Сігізмунд таксама падарыў яму велізарны залаты маністон – ланцуг з дыяментамі.

Неўзабаве Валь стаў адкупшчыкам мытных пошлін і іншых падаткаў у Вялікім Княстве Літоўскім. Сігізмунд III дазволіў яму адкрыць уласную воскабойню. Атрымаўшы капіталы з фінансавых аперацый, Валь фінансаваў каралеўскія войны, у тым ліку паход на Прусію. Ягоныя даходы раслі дзякуючы продажу кракаўскай солі з шахт Бохні і Вялічкі. Магутнасць ягонай карпарацыі стала каласальнай.

У канцы XVI стагоддзя Валь узначаліў Брэсцкую яўрэйскую абшчыну і стаў яе афіцыйным прадстаўніком у перамовах з каралём і духавенствам. Ён пабудаваў у Брэсце жаночую галерэю сінагогі, ешыву, лазню і сем крамаў. Яму ўдалося дамагчыся для яўрэяў права будаваць сінагогі вышэй за звычайныя дамы, займацца рамяством і быць судзімымі толькі яўрэйскімі судамі.

Кароль на адну ноч

Паводле легенды, у 1587 годзе, калі пасля смерці караля Баторыя шляхта не магла прыйсці да згоды, Мікалай Радзівіл сказаў: «Перастаньце спрачацца! Давайце выберам каралём Шауля». Гэтая фраза, магчыма, была жартам, каб супакоіць прысутных, але яе падтрымалі, абраўшы Валя каралём… на адну ноч. Праз дзень шляхта зноў працягнула спрэчкі і ў выніку выбрала каралём Сігізмунда III.

Народная фантазія стварыла некалькі варыянтаў гэтай гісторыі. У адных паданнях Валь на адну ноч даручыў выдаць яўрэям розныя прывілеі, у іншых – проста занатаваў у дакументах патрэбныя для супольнасці льготы.

Шауль Валь памёр у Брэсце каля 1617 года.

Праз два з чвэрцю стагоддзі, у 1838 годзе, пры будаўніцтве Брэсцкай крэпасці была разбураная знакамітая сінагога. У яе сцяне знайшлі гранітную пліту з надпісам: «Уладны Шауль, сын Самуіла Іуды з Падуі, пабудаваў жаночую сінагогу ў памяць Дэборы…». Нашчадкі Валя прынялі прозвішча Кацэнэленбоген, а ягоны сын Меер у 1623 годзе заснаваў Літоўскі Ваад.

Шауль Валь застаўся легендарнай асобай у гісторыі яўрэйскай супольнасці і Беларусі. Ён быў не толькі фінансістам і грамадскім дзеячам, але і чалавекам, які здолеў уплываць на палітыку і эканоміку сваёй эпохі.

Нават у цяжкія часы яўрэі натхняліся словамі: «Шчасце гэткае ж нетрывалае, як каралеўства Шауля Валя».

Подписаться
Уведомление о
guest
0 комментариев
старее
новее большинство голосов
Inline Feedbacks
View all comments