Калонія Варбурга — не проста квартал старых драўляных дамоў у Берасці, а ўнікальны сацыяльны праект, сімвал вялікай міласэрнасці, які здолеў перажыць жахі Халакосту, але не выстаяў перад абыякавасцю сучаснасці.
Гісторыя гэтага месца пачалася ў пачатку 1920-х гадоў, калі Брэст-Літоўск ляжаў у руінах пасля Першай сусветнай вайны. Горад быў выпалены, інфраструктура знішчана, а тысячы людзей засталіся без даху над галавой. Асабліва катастрафічным было становішча габрэйскага насельніцтва, якое традыцыйна складала значную частку жыхароў горада. Менавіта тады на дапамогу прыйшла амерыканская дабрачынная арганізацыя «Джойнт». Адным з яе кіраўнікоў быў Фелікс Варбург — вядомы банкір, мецэнат і спадчыннік магутнай фінансавай імперыі. Наведаўшы Брэст і на ўласныя вочы ўбачыўшы маштабы гуманітарнай катастрофы, ён прыняў рашэнне не абмяжоўвацца разавай дапамогай, а стварыць нешта фундаментальнае. Так узнікла ідэя будаўніцтва цэлага жылога квартала для самых бедных сем’яў.
Будаўніцтва комплексу на ўскрайку тагачаснага горада, у раёне Кіеўка, разгарнулася ў 1923 годзе і працягвалася чатыры гады. Гэта быў унікальны выпадак прамых замежных інвестыцый у сацыяльную інфраструктуру горада. Дванаццаць двухпавярховых дамоў утварылі своеасаблівы «горад у горадзе». Праекціроўшчыкі падышлі да справы з густам і адказнасцю. Дамы былі ўзведзены ў «закапанскім стылі» — разнавіднасці польскага мадэрну з элементамі традыцыйнага драўлянага дойлідства. Высокія мансардныя дахі, вытанчаны дэкор, прадуманая планіроўка — усё гэта рабіла квартал не падобным на тыповыя баракі для беднякоў. Дамы будаваліся з якаснай палескай хвоі. Гэта было элітнае сацыяльнае жыллё: акрамя кватэр, тут працавалі майстэрні, школа, сталовая, пральня і душавыя, а ваду бралі з адмыслова выкапаных калодзежаў. Жыццё ў калоніі было аўтаномным.
З прыходам нацыстаў у 1941 годзе Калонія Варбурга ператварылася ў пастку. У кастрычніку таго ж года акупанты стварылі Брэсцкае гета, і ізаляваны квартал ідэальна падыходзіў для іх мэтаў. Дамы абгарадзілі калючым дротам. У кватэрах, разлічаных на адну сям’ю, цяпер туліліся дзясяткі людзей. Гісторыя гета завяршылася трагічна: у кастрычніку 1942 года жыхароў калоніі вывезлі на Бронную Гару і расстралялі. Дамы апусцелі, але самі пабудовы ацалелі.
У пасляваенны час дамы Варбурга зноў спатрэбіліся гораду. Іх засялілі людзьмі, і на дзесяцігоддзі квартал стаў домам для пакаленняў берасцейцаў. Але час бязлітасны, без належнага догляду і рэстаўрацыі унікальны архітэктурны ансамбль пачаў старэць. Прыгожыя мансарды пакрывіліся, дрэва счарнела, а сам раён паступова набыў славу дэпрэсіўнага месца. Усё часцей гэтыя шэдэўры драўлянага дойлідства сталі называць «баракамі», ігнаруючы галасы гісторыкаў і архітэктараў, якія сцвярджалі, што гэта адзіны ў Беларусі захаваны ансамбль драўлянай жылой забудовы пачатку XX стагоддзя такога маштабу.
Самая сумная старонка ў летапісе калоніі пачалася ў XXI стагоддзі. Улады прынялі рашэнне аб адсяленні жыхароў і зносе будынкаў. Грамадскасць спрабавала абараніць спадчыну: пісаліся петыцыі, прапаноўваліся праекты стварэння этнаграфічнага музея, арт-прасторы ці турыстычнага квартала, які мог бы стаць разынкай горада. Апошні, дванаццаты дом, трымаўся даўжэй за ўсіх, нібы сімвал безнадзейнага супраціву, але і ён быў разбураны.
Сёння ад Калоніі Варбурга не засталося амаль нічога матэрыяльнага. На месцы квартала стаіць гандлёвы цэнтр. Аб мінулым нагадвае толькі памятны знак ды старыя габрэйскія могілкі па суседстве, ператвораныя ў лапідарый. Гэта гісторыя пра тое, як лёгка можна страціць скарб.
